Rice and Curry

Na afscheid te hebben genomen van mijn familie en vrienden op Schiphol begint mijn reis. Ik zal komend jaar mogelijk gaan werken in een psychiatrische kliniek in Sri Lanka en vervolgens naar Australië en Nieuw Zeeland vliegen om nog een aantal maanden te reizen. Ik mag met de grote A380 van Amsterdam naar Dubai vliegen. Ik zit in het vliegtuig naast een man die me met grote ogen aankijkt en zichtbaar stijf staat van de spanning. Hij wacht op het juiste moment om tegen me te praten en zonder zich voor te stellen begint hij zijn verhaal. In december vorig jaar is zijn(ex-) vrouw na 25 jarig huwelijk bij hem weggelopen, totaal onverwacht voor hem en zijn vier kinderen. Omdat zijn kinderen vonden dat mama dit sneller verwerkte dan hij, hebben zij hem gestimuleerd om te starten met internet daten. Zo heeft hij een vrouw van 44 ontmoet uit Indonesië. Hij heeft sinds mei contact met haar via internet en zal nu zelf naar Jakarta vliegen om haar voor het eerst te ontmoeten. Voor de 53-jarige man uit Friesland is het sowieso spannend, omdat dit de eerste keer is dat hij met een vliegtuig reist. Hij geeft aan dat hij waarschijnlijk niet zal kunnen slapen tijdens de reis. Aan zijn gezicht te zien denk ik daar niet anders over. Hij heeft overigens zijn 21-jarige zoon ook in contact gebracht met de internet dating site die al succes boekte bij een meisje uit de Filipijnen en daar onlangs ook heen is gegaan.
Na twee uur wachten op het vliegveld in Dubai neem ik het iets minder comfortabele vliegtuig met vier dronken mannen uit Sri Lanka op de rij voor me. Bij aankomst op het vliegveld koop ik een toeristen visum. Ik heb slechts minimaal contact heb gehad met de mensen van het National Institute of Mental Health,waar ik mogelijk aankomende vijf maanden zal kunnen gaan werken. Het contact dat ik heb gehad verliep via mijn collega Robbie vanuit de Bijlmerbajes, die alles voor mij heeft georganiseerd (als het goed is). Als alternatief heb ik bedacht om lekker rond te reizen in Sri Lanka en dan eerder door te vliegen naar Australië. Desalniettemin ben ik verrast en opgelucht als ik op het vliegveld iemand zie staan met een bordje met mijn naam erop. Ik word direct naar het psychiatrisch ziekenhuis gebracht, waar ik word uitgenodigd in het kantoor van de grote sir dr. Mendis, de psychiater en directeur van de inrichting. Er worden steeds meer mensen in de ruimte uitgenodigd en ik word aan iedereen voorgesteld. Ik merk aan de reactie van de anderen dat ze het spannend vinden om in een ruimte te zijn met dr. Mendis. Hij vraagt me wat ik nodig heb om mijn expertise op de forensische afdeling van ziekenhuis tot zijn recht te laten komen en verwijst naar Robbie die hier groot werk heeft verricht. Iemand noemt nog dat hij zeker een jaar is gebleven (in feite was hij er twee maanden) en dat hij nu nog steeds wordt herinnerd. Ze verwachten van mij dat ik hem ga overtreffen. Ik leg dr. Mendis het probleem met mijn visum uit en hij geeft aan dat er een brief geschreven zal worden naar het immigratiebureau om dit in orde te maken. Ik krijg twee dagen om te acclimatiseren en moet me op maandag om 08.30uur melden om een rondleiding te krijgen op de forensische afdeling. De lunches mag ik mee-eten in de kantine met de patiënten. Voor de eerste dagen zal er echter apart voor me gekookt worden. Als ik vraag naar vervoer antwoordt hij: ‘we’ll see about that’.
Ik word begeleid door een jongen naar een mooi nieuw huis op het terrein van het psychiatrisch ziekenhuis. Ik krijg een aparte kamer met eigen (koude) douche en toilet. Ter plekke worden een aantal meubels aangeleverd en tot mijn verbazing zelfs een koelkast. De jongen die met mij meeloopt heet Janaka en blijkt mijn helper te zijn. Hij spreekt helaas geen Engels en de communicatie die we hebben verloopt via mijn Singalese woordenboekje. Om 18.00uur wordt Janaka afgelost door Jan, een helper voor de avond, die ook mijn Singalees niet lijkt te begrijpen.

Ik stap mijn bed uit en loop slaperig naar het toilet. Achteraf ben ik blij dat ik alleen staand wat ochtendurine moet lozen, want op het moment dat ik doortrek springt er een spin ter grote van mijn hand uit het toilet. Ik maak er een foto van en besluit mn helper erbij te halen om te vragen of ik bang moet zijn voor deze spin. Hij geeft aan dat het geen giftige spin is en daar vertrouw ik op. Ik laat hem leven en begin aan mn dag.
Via Robbie ben ik in contact gekomen met Shanti, een vrouw die ik naar zijn zeggen moet ontmoeten. Ik heb meteen maar gebeld en afgesproken dat ik vandaag zal komen lunchen. Ze woont in Colombo en ik besluit met de bus te gaan. Ik moet eenmaal overstappen en arriveer na een kleine anderhalf uur en 30km verder bij haar thuis. De verhalen zijn waar, een schat van een vrouw die me graag wil helpen tijdens mijn verblijf in Sri Lanka. Ze vertelt me dat ze als gepensioneerde vrouw nog ondersteund bij het zoeken naar sponsors voor de ondersteuning van oorlogsslachtoffers. De oorlog die inmiddels al vijf jaar is afgelopen, wat het steeds moeilijker maakt om nog sponsors te krijgen. Daarnaast heeft ze afgelopen jaren veel gedaan binnen het gevangeniswezen aan het opzetten van psycho-sociale hulp. Ze gaat kijken of ik bij een project kan aansluiten als ik bereid ben om training te geven binnen het gevangeniswezen.
In de namiddag heb ik nog tijd om Colombo een beetje te ontdekken en besluit om naar het nabij gelegen Mount Lavinia Hotel te gaan. Een prachtig koloniaal gebouw gelegen op een heuvel met uitzicht over de kustlijn en de oceaan. Liggend bij het zwembad raak ik aan de praat met een Italiaan en een Argentijnse. Ze wonen beide in Colombo en nodigen mij uit om binnenkort samen een trip te maken. Na nummers te hebben uitgewisseld begin ik aan de reis terug naar Angoda.
Teruggekomen in mijn appartement ga ik naar het toilet waar de spin mij vriendelijk opwacht. Het zit me toch niet lekker dat ik hem mogelijk op een minder gemakkelijk moment weer tegen kan komen in het toilet en besluit dan toch de genadeklap te geven.

Vandaag zal ik voor het eerst meekijken op de forensische afdeling van het psychiatrisch ziekenhuis. Het gebouw bestaat uit drie verdiepingen. Op de 1e verdieping zit het ‘rehabilitation center’ waar geselecteerde patiënten overdag heen mogen gaan voor een dagprogramma met sport en bezigheidstherapie. Op de 2e verdieping is de verblijfsafdeling. Er staan 102 bedden in een grote zaal voor de 154 patiënten die er momenteel verblijven. Er mogen per dag ongeveer 15 patiënten meewerken in het tuinproject. De rest verblijft de gehele dag binnen het gebouw. Er zijn geen separeer cellen en als er een opstootje is corrigeert de groep dat meestal wel. Mocht het toch ernstiger worden kan het personeel met minimale kracht ingrijpen. Ze lichten dan direct de psychiater in die een rustgevend middel kan toedienen. In beperkte gevallen binden ze mensen vast aan een bed. Mensen die bekend zijn met suïcidaliteit worden op een bed geplaatst dicht bij het kantoor van de staf evenals mensen die een homocidale status hebben, zodat ze goed in de gaten gehouden kunnen worden. De vrouwen afdeling heeft 24 bedden voor 28 patiënten. De jongste patiënt op de vrouwen afdeling is 13 jaar oud. In Nederland lijkt het al een probleem om op een dubbel cel te verblijven. Hier kun je blij zijn als je met twee personen op één bed kunt liggen. In de middag ga ik op bezoek bij de psychiatrische afdeling van het gevangenis ziekenhuis in Colombo. Hier zijn de omstandigheden nog armoediger. Er staan ongeveer 12 bedden voor 38 patiënten. Er wordt me verteld dat er vaak rond de 50 patiënten op deze afdeling verblijven. De patiënten zijn maar al te nieuwsgierig naar mij en vragen of ik iets voor ze kan betekenen. Een man komt naar me toe en vraagt of ik een nieuwe televisie voor hen kan regelen, zo’n beetje het enige wat ze daar hadden. Ik zeg tegen de arts van de afdeling dat ik het ‘poor conditions’ vind, waarop een meeluisterende patiënt reageert: “it’s not poor to sleep on a hard floor”. Ik kijk om me heen en zie hoe er vanuit een grote ton op de grond eten met handen op kleine bordjes wordt geschept. Ik vraag naar de mogelijkheid om mensen op te sluiten of te separeren binnen dit ziekenhuis. Hierop volgend word ik meegenomen naar een rij cellen van ongeveer twee bij drie meter. De cellen zijn afgesloten met tralies en een hangslot. In elke cel verblijven drie patiënten/gedetineerden.

Ik heb kennis gemaakt met dr. Fernando, de enige forensisch psychiater in het land. Hij is eigenlijk al gepensioneerd, maar wil nog wel doorwerken bij afwezigheid van een opvolger. Hij is eindverantwoordelijk voor alle patiënten van de forensische afdeling van het psychiatrische ziekenhuis in Angoda, maar daarnaast ook van de psychiatrische afdeling van het gevangenis ziekenhuis en een ambulant forensische afdeling in het ziekenhuis van Colombo. Dr. Fernando produceert met hulp van zijn psychiaters in opleiding (registrars) ongeveer 1000 pro justitia rapporten per jaar. In 2012 wel 1800 zegt hij trots. Dit maakt hem niet alleen behandelend, maar ook rapporterend psychiater. Ik merk dat dr. Fernando als een grootheid gezien wordt en dat ook bij hem iedereen gaat staan als hij de kamer binnen komt en weg gaat. Hij zit daarnaast in een commissie om te bepalen of ter dood veroordeelde mensen (zo’n 400 in Sri Lanka) geëxecuteerd mogen worden.
De gesprekken die ik heb met patiënten verlopen wat moeizaam door de taalbarrière en de matige tolk. Ik spreek een meisje van 13 jaar oud die haar zusje van 6 jaar oud heeft doodgestoken. Ik spreek een vrouw die de baby van haar oom en tante tweemaal op de grond heeft gegooid, waarna de baby is komen te overlijden. Ik spreek een man die een meisje van 9 jaar oud heeft verkracht en vermoord.

Ik begin het dagprogramma een beetje door te krijgen en kijk in de ochtend mee op de ‘rehabilitation ward’. Er wordt gestart met een sport moment, vergelijkbaar met ‘Nederland in beweging’, wat de 60 patiënten die deelnemen aan dit dagprogramma ieder op zijn eigen manier meedoet; erg grappig om te zien. De sport wordt gegeven door een van de patiënten. Na het sportmoment krijgt iedereen een tandenborstel uitgedeeld en moeten de patiënten douchen. Eenmaal gedoucht vallen er een paar in slaap op de bank in de ruimte van de rehabilitation ward. Er wordt samen gebeden voor een altaar met daarop voor alle geloven een beeld. Ik ontmoet een psychologie studente uit Sri Lanka die drie dagen per week vrijwilligers werk doet op de rehabilitation ward. Ze is gedreven en spreekt vloeiend Engels. Ik heb haar weten te strikken om komende periode voor mij te tolken als ik patiënten wil spreken op de dagen dat ze aanwezig is. In de middag bezoek ik het ziekenhuis van Colombo en heb ik wat tijd om met dr. Fernando om de moeilijkheden binnen de forensische psychiatrie te bespreken. Het grootste probleem is dat hij verantwoordelijk is voor té veel patiënten.
In de avond komt mijn buurman Nihal mij een koffie brengen. Hij heeft een vrouw en een zoon van 12 jaar oud. Nihal werkt voor het ziekenhuis en doet de voedsel inkopen. Hij vertelt me dat het leven in Sri Lanka niet altijd even makkelijk is. Hij verdient 9000 roepies per maand (ongeveer 60euro) en de meeste dingen zijn relatief gezien duur om te kopen. Dat is de reden dat er eigenlijk maar één maaltijd drie maal per dag wordt gegeten; Rice and Curry.